Op 26 en 27 augustus 2017 werd in het kader van het 40-jarig bestaan van Utrecht-Lunetten een 1001- soorten weekend georganiseerd. Het zenuwcentrum hiervan was stadsboerderij Koppelsteede, onderdeel uitmakend van Stichting ‘Utrecht Natuurlijk’.

Het vinden van “1001” soorten is de laatste jaren inmiddels een beproefd recept geworden om in zeer korte tijd veel soorten in een bepaald gebied te vinden. Hierbij worden dan populaire flora en faunagroepen zoals planten, vogels en dagvlinders altijd meegenomen, maar er komen ook vaak volkomen onbekende soortgroepen aan bod. Zo’n weekend is daarom leerzaam, onverwacht, verbindend, spectaculair en gezellig. In dit weekend was dat niet anders.
Diverse organisaties kwamen samen tijdens het weekend. RAVON, ZOUT, Natuurgroep Lunetten, Waarneming.nl, KNNV, Gemeente Utrecht, Bureau Waardenburg, Utrecht Natuurlijk en het Duikteam GEJO waren o.a. aanwezig. Op zondag 27 augustus was ook duikteam GEJO aanwezig en vertegenwoordigd door Elsbeth Braaksma, Tommy Frederiks en Marieke van Dinter. Na een algemene briefing op de stadsboerderij, werd besloten dat we op twee plaatsen zouden gaan duiken: in de ringgracht van het fort Lunet 3 en in het Inundatiekanaal dat dwars door Lunetten loopt.

Bij het fort zagen we vanaf de kant al waterlelies en hele scholen blankvoorntjes met daartussen een enkele baars. De auto’s stonden even verderop onder het viaduct geparkeerd. Inspectie wees uit dat we aan het einde van de houten steiger, die tegen het spoor aan ligt en als fietsverbinding dient, best goed te water konden gaan. Hier gingen Tommy en Marieke te water, daarbij geholpen door Elsbeth en Diewertje Boonstra (van Natuurlijk Utrecht). De gracht bleek maximaal 2 m diep en het zicht was ‘sub-optimaal’, m.a.w. slecht, nog geen halve meter. De bodem van de gracht is begroeid met een (naar later bleek) bijzondere, vrij zeldzame waterplant, namelijk Stomp Fonteinkruid. Dit is een ondergedoken en overblijvende plant die met name gebonden is aan laagveengebieden. Daarnaast (kon je verstrikt raken in de stengels van) de Witte Waterlelie en een enkel plantje Grof Hoornblad. Af en toe zwom er in een flits een vis voorbij, maar wat dat was kon je niet zien. In het ondiepe water aan de kant hingen scholen jonge blankvoorntjes lekker in het zonnetje. Je moest heel goed uitgetrimd zwemmen, want bij de geringste aanraking van de bodem werd het zicht door het opgewervelde stof gereduceerd tot nul. Toch waren op de bodem, naast afgevallen boomtakken, al enkele in- en uitstroomopeningen van zwanenmossels zichtbaar. Deze mossel is het grootste schelpdier van ons land. Ze kunnen wel 15-20 cm groot worden en graven zich in in de bodem van plassen en meren. Bij de muur van het fort zelf waren ze helemaal goed zichtbaar.
De muur zelf was niet of nauwelijks begroeid. Maar onderaan lag veel organisch materiaal. Slechts enkele boomtakken zaten vol mosdiertjes (geleirups) en zoetwatersponzen. Bij het omkeren van andere takken en bakstenen bleken diverse melkwitte platwormen aanwezig te zijn, enkele bloedzuigers (de tweeogige)en veel bloedzuiger-eitjes. Verder waren er onderwater niet veel andere dieren te vinden, op een enkele zoetwaterpoliep (Hydra) en een kleine Schijfhoorn na.

Stomp Fonteinkruid (Bron: www.wilde-planten.nl)

Natuurlijk waren de langs wandelen en fietsende mensen benieuwd wat daar in het water gebeurde en of er wat te zien was. Velen beleven even staan om te kijken. Een fleece van Duikteam GEJO vormde onze ‘uithangvlag’.
Na een heerlijke lunch op de boerderij zijn we op pad gegaan naar het Inundatiekanaal. Hier gingen Elsbeth en Marieke te water. Vanaf de glibberige kant konden we – tussen de groene kikkers- zo het kanaal in glijden. Ook dit kanaal was ondiep, maximaal 2 m. Het zicht was gelukkig wel wat beter, ca. 1 m, en de plantengroei geheel anders. Met een stralend zonnetje was het dus geen straf om onderwater te gaan en te genieten van het invallende licht. Hier groeide alleen Sterrekroos op de bodem. Aan de waterkant groeiden Waterlelies en overal waren vele Zwannenmosselen te zien. Op enkele afgevallen boomtakken waren wederom Kruipende Mosdiertjes en zoetwatersponzen te zien. Slechts één bloedzuiger (een achtogige) en zoetwaterpissebed konden hier in het verzamelpotje worden gestopt. Met het schepnetje werden tussen de waterplanten aan de waterrand wel een groene kikker, staafwants en een larve van een waterjuffer.
Na afloop keerden we terug onze ‘vondsten’ terug naar de boerderij. De andere aanwezigen vonden het ook reuze interessant om door de binoculair te kijken, met name de mosdiertjes oogsten veel lof. We hebben in totaal ca. 15 soorten kunnen toevoegen aan de soortenlijst van Lunetten. Het was een heerlijk ‘duikdag’. Moe, maar voldaan gingen we naar huis. Hopelijk krijgt dit project een vervolg!

Utrecht Natuurlijk
Volgens Utrecht Natuurlijk vormden de duikers – die de sloten en vaarten afsnorkelden naar het onderwaterleven – een verfrissend beeld en een zeer leuke en goede aanvulling. Het zou leuk zijn als duikteams in de toekomst vaker bij dit soort evenementen hun opwachting maken. De gemeente Utrecht is bezig met het opnieuw opstellen van een natuurbeheerplan voor de wijk Lunetten. Hierin worden de gevonden waarnemingen van dit weekend meegenomen
In totaal zijn er 1103 waarnemingen ingevoerd tijdens het weekend, maar dit betekent niet dat er 1001 soorten zijn gevonden. Dit lag ook niet in de lijn der verwachtingen. Bij elkaar zijn tot nu toe 729 soorten gevonden. En er kunnen nog een paar soorten bij komen. Deze worden nog uitgezocht. 729 soorten is een uitstekend aantal voor een stadswijk en laat goed zien dat Utrecht-Lunetten een bijzonder groene wijk is.

Marieke D en Wim Vuik (Utrecht Natuurlijk)
Foto’s: Tommy Frederiks, Elsbeth Braaksma en Margot Zwart

Hieronder het fotoalbum van dit avontuur